İskandinav halkının sembolik kupası kuksa ya da guksi, huş ağacından yapılan ve Sámi halkının atalarına saygı niteliğindeki geleneği olan elle oyulmuş bir kupa olarak biliniyor. Doğadan elde edilen bu güzel ahşap kupalar bir zamanlar yerel arktik ve subarktik ortamda yaşamak için önemli bir araç olarak kullanılıyordu.
Finlandiya’da kuksa olarak bilinen kupa, Sámi dillerinde guksi ve İsveççe kåsa veya koxa olarak adlandırıyor. Almanya’da ise die Kuksa ya da Birkenknollen Tasse aus Lappland olarak da biliniyor. Yerli Sámi halkına ait bu kupalar bugün kuzey İsveç, Norveç, Finlandiya ve Rusya’nın Kola Yarımadası’nın bazı kısımlarını kapsayan alanlarda kişisel kupa olarak kullanıyor.
Fotoğraf: theneweuropean.co.uk
Sámi halkı, binlerce yıldır şimdi İskandinavya’nın kuzey kesimlerinde yaşayan yerli bir grup olarak biliniyor. Göçebe yaşam tarzına sahip halk, yerel ormanlar ve topraklarda avlanarak, balık tutarak, ren geyiği güderek ve eldeki malzemelerden temel ev eşyaları yaparak yaşıyor. Guksi ve duodji gibi el sanatları ise Sámi kültürünün en önemli parçası. Bu el sanatlarında sanatı işlevle birleştiriyor ve özellikle kemikler, boynuzlar, yün, tahta, ağaç kabuğu, kökler ve hayvan postları olmak üzere yerel flora ve faunayı kullanıyorlar.
Kuksanın, geleneksel yürüyüşçüler ve doğa yürüyüşçüleri arasında neredeyse kutsal bir statüye sahip olduğu da biliniyor. Hatta kendine saygısı olan her açık hava insanının kuksasını kendisinin yapması gerektiği ve kuksa için kabul edilebilir tek malzemenin huş ağacı kabuğu olduğu şeklinde bir söz de kulaktan kulağa yayılıyor.
Peki Kuksa nasıl yapılır?
Orijinal kuksa yapımında huş ağacının burls olarak bilinen soğanlı çıkıntıları kullanılıyor. Burlslar, bir ağaç strese girdiğinde (böcekler, bakteriler vb.) meydana geliyor ve hem güzel hem de nadir olan karmaşık bir iç model oluşturuyor. Yuvarlak şekilleri için ideal olan burls, bir ağaçtan kesiliyor, bir leğen oluşturmak için oyuluyor ve iç kısımda dönen ince doğal ahşap damarlı desenleri ortaya çıkaracak şekilde düzleştiriliyor. Bazı sanatçıların özenle oyulmuş kulplara fildişi renkli ren geyiği boynuzu parçaları da eklediği kuksalar, ahşaptan yapılmaları nedeniyle sıcak içecekler için mükemmel yalıtım sağlıyor.
Ülkemizde ve başka ülkelerde çam ve defne gibi başka ağaçlar da kuksa yapımında kullanılıyor. Ancak huş ağacından alınan verim ile aynı olmadıkları da biliniyor.
Finlandiya’da hammadde sıkıntısı çekilmesi nedeniyle Fin kuksalarının çoğu genellikle Rusya’dan ithal edilen huş ağacı kabuğundan yapılıyor. Ağaçların gövdelerinden elde edilen taze burl, tuzlu suda kaynatılıyor ve makinede kesiliyor. Tuzlu su dayanıklılığı artırdığı için kullanılıyor. Daha sonra kütüğe elle son şekli veriliyor, kütüğün içerisi kahve ile ovuluyor, zımparalanıyor ve yağlanıyor.
Kuksa nasıl temizlenmeli?
Genellikle kupanın içerisinin daha önce kullanılmış kahve telvesi ile temizlenmesi öneriliyor. Telve kupanın daha hızlı kurumasını sağlıyor ve yüzeyden bakterileri uzak tutuyor. Eğer bir burl kuksanız var ise ilk içtiğiniz zaman size tuzlu bir tat gelebiliyor. Bu tadı temizlemek için ise ılık kahve öneriliyor. Ilık kahve de tuzu birkaç dakika içinde çözüyor.
Kuksanızı ne kadar çok kullanırsanız o kadar iyi durumda kaldığını belirtmekte fayda var. Kullanmazsanız kuruyor ve çatlıyor. En önemli kısım ise kuksayı asla bulaşık deterjanı ile yıkamayın veya bulaşık makinesine koymayın!
Özellikle yolu Laponya’ya düşenlerin sevdiklerine alacağı en güzel hediyelerden biri olan kuksanın detaylı yapım videolarını aşağıya ekliyorum.
İyi seyirler!
1 comment