Sámi Halkı kimdir?

Sámi Halkı; İsveç, Finlandiya, Norveç ve Rusya’nın Kola Yarımadası’nın en kuzeyinde yaşayan yerli halk olarak biliniyor. Bu dört ülkedeki nüfusları tahmini olarak bilinse de yaklaşık yarısının başta Finnmark ilçesi olmak üzere Norveç’te yaşayan 80.000 kişi olduğu söyleniyor. Bu halkın ise yarısından azı Sámi dilini konuşuyor.

Finlandiya’da bulunan Lapland bölgesi Sámi vatanı veya Sápmi olarak biliniyor, yerli Sámi halkının toprakları da bölgenin kuzey kesiminden geçiyor.

Sámi halkının ekonomisinin temelini Ren geyiği gütme oluşturuyordu. En eski zamanlardan beri Ren geyiği güden Sámi halkı çadırlarda, çim kulübelerde yaşadı ve sürüleriyle birlikte beş veya altı ailelik birimler halinde göç ederek ve yol boyunca avlanarak, balık tutarak beslendi. Sámilerin dünyada hayvanları gütmeye ve evcilleştirmeye başlayan ilk halk olduğuna inanılıyor. Mallarını uzun mesafeler boyunca taşımanın bir yolu olarak kızakları çekmek ve vahşi ren geyiklerini sürülerine çekmek için ren geyiklerini evcilleştirdikleri biliniyor.

Sámi halkının çoğu geleneksel olarak kıyı boyunca, fiyortlarda veya daha iç kısımlardaki büyük nehirlerin yanında balıkçılık, hayvancılık ve avcılık yoluyla geçimlerini sağladı. Bugün halkın çoğu Sámi bölgelerinin dışında yaşıyor, bölgelerinde kalanlar ise yaşamlarını modern hizmet sektörü, sanayi, seyahat ve kamu sektöründe çalışarak sürdürüyor. Ancak hala Norveç’te yaklaşık 2.600 Sámi, geçimini ren geyiği güderek sağlıyor ve Kuzey Norveç bölgesinin çoğunluğu aslında ren geyiği yetiştirmek için kullanılıyor.

Norveç, 1900’lerde Sámilerin kendi dillerini konuşmaları yasakladı ve katı asimilasyon politikaları ile yerli halkı Norveççe öğrenmek zorunda bıraktı. Sonuç olarak, bugün Norveç’teki Sámi halkının yarısından biraz daha azı bir Sámi dili konuşuyor. Bu durum için Norveç hükümetinin 1999 yılında Sámi halkından resmi bir şekilde özür dilediği de biliniyor.

Sámi halkının geleneksel kıyafetine kofte ya da gákti deniliyor. Yaşayan bir gelenek olan kofte, günümüzde daha çok düğün, kutlama ve diğer kültürel etkinlikler gibi özel günlerde giyiniliyor. Desenleri ve süslemeleri halkın coğrafi kökenlerini gösteriyor ve kıyafetin renkleri de halkın bayrağından geliyor. Halkın yaşamlarını sürdürdükleri geleneksel çadırlarına ise lavvo deniliyor.

Joik nedir?

Sámi halk müziği olan Joik, Avrupa’nın en eski şarkı geleneklerinden biri olarak biliniyor. Belirli ses özelliklerine sahip olan Joik bir kişiye, bir hayvana veya bir yere ithaf edilerek söyleniyor. Joik aynı zamanda günlük hayatın bir parçası olarak pek çok durumda da kullanılıyor. Sámi kültürünün benzersiz ifade biçimlerinden olan Joik’in biriyle rahatça iletişim kurmak için de oldukça etkili bir yol olduğu söyleniyor. Joik geleneğinin de uzun süre günah olarak kınandığı ve 1950’lerde Sámi bölgesi okullarında joik kullanılması yasaklandığı da biliniyor.

Duodji nedir?

Sami el sanatı olan duodji, araç gereçleri, kıyafetleri ve aksesuarları işlevsel, kullanışlı ve genellikle sanatsal hale getiriyor. Geleneksel duodji’de küçük değişiklikler olsa da inci işleme, ayakkabı bağcığı dokuma, ağaç oymacılığı ve bıçak yapımı gibi birçok zanaat geleneği titizlikle sürdürülüyor. Bugün geleneksel duodji, dünyanın her yerinden koleksiyoncular tarafından değerli sanat eserleri olarak kabul ediliyor. Duodji geleneğinin en önemli örneği olarak da kuksa bardaklarını gösterebiliriz.

Ren geyiği her zaman Sámi kültürünün merkezinde bulunuyor. Ren geyiğinin kullanılmayan neredeyse hiçbir parçası yoktur: yemek pişirmek için et, giysi ve ayakkabılar için kürk ve deri, kullanışlı araçlardan güzel sanatlara kadar her şeye için de boynuzlar kullanılıyor. Ren geyiği, halk için bu kadar önemliyken yemeklerinde kullanılmaması imkansız. Ren geyiği akla gelebilecek her şekilde servis ediliyor ve en ünlü yemekleri olan Bidos; havuç, patates ve yavaş pişirilmiş ren geyiği etinden yapılıyor.

Birçok kişi Sámi geleneklerinin sadece renkli kostümler, geleneksel el sanatları ürünleri ve ren geyiklerinden ibaret olduğunu düşünüyor. Ancak Sámi halkının gelenekleri, rap müzik ve modern mimariden çağdaş sanat ve son teknoloji tasarıma kadar her şeye etki ediyor. Modern bir Sámi, hem ödüllü bir film yapımcısı hem de kar arabası üzerinde bir ren geyiği çobanı olabiliyor. İkisinin ortak noktası ise yine doğa ile arasındaki derin ilişki…

Sámi halkı başkenti olarak bilinen Finnmark’ta Karasjok’ta bulunan Sámi Parlamentosu, göz alıcı mimari ile göçebe kültürlerinin bir sembolü olan bir lavvo‘dan esinleniyor. Ziyaret etmek isteyenler için binada Sámi, Norveççe ve İngilizce olarak verilen rehberli turlar yapılıyor.

Eğer bir gün Kuzey Norveç’i ziyaret ederseniz, Sámi yaşam tarzını deneyimleyebilirsiniz. Kuzey ışıklarının altında geleneksel bir lavvoda kamp yapma, ren geyiklerine yakından bakma veya bir Sámi sanat sergisine gitme bunlardan biri olabilir.