Viking Rune Taşları

Rune taşları, üzerinde runik yazıtlar bulunan yükseltilmiş taşlar olarak biliniyor. Bu gelenek 4.yüzyılda başlıyor ve 12.yüzyıla kadar devam ediyor. Rune taşları ile tarihlerinden bizlere en çok bahsedenler ise Vikingler…

Viking döneminde bulunan Rune taşları çoğunlukla güçlü insanlar olan ölülerin ve onların onurlu eylemlerinin anısına dikiliyor. Genellikle parlak renklerle boyanan taşlar zamanın etkisiyle yıpranıyor ve belirginliğini kaybediyor. Taşlar insanların geçtiği yolların veya köprülerin yakınında duruyor ve mutlaka andıkları kişinin cenazesine yetiştiriliyor.

İskandinavya’da bulunan Rune taşlarının sayısının 6.000’den fazla olduğu düşünülüyor. Büyük bir kısmının İsveç’te bulunduğu taşların, Viking Çağı’nda İskandinavların ziyaret ettiği ülkelerde de olduğu biliniyor. Danimarka’da 250, Norveç’te 50, İzlanda’da ise hiç Rune taşı yoktur. İsveç’te 1.700 ile 2.500 arası taş bulunurken İsveç’in Uppland bölgesinde ise 1.196 kadar taş bulunuyor. İskandinavya dışında Man Adası, 9. yüzyıldan ve 11. yüzyılın başlarına ait 30 Rune taşı ile öne çıkıyor. Taşlar dağınık olarak İngiltere, İrlanda, İskoçya ve Faroe Adaları’nda da bulunuyor. Berezan’da bulunan Rune taşı dışında Doğu Avrupa’da hiç taş yoktur. Bunun nedeni de mevcut taşların azlığı ve yerel halkın muhtemelen yabancıların taşlarına pek saygı göstermemesi…

Taşlarda hangi alfabe kullanıldı?

Taşlar üzerinde bulunan runik alfabeler, Germen halklarına özgü. Taşlar, Latin alfabesinden önce çeşitli Germen dillerini yazmak için ve daha sonra özel amaçlar için kullanılıyor. Harfler genellikle bir sesi ya da adını aldıklarını kavramı temsil ediyorlar. Bir kavramı temsil edenler, Begriffsrunen (kavram runeleri) olarak adlandırılıyor. İskandinav varyantları ise  futhark veya fuþark olarak da biliniyor. En iyi bilinen üç runik alfabe Elder Futhark (yaklaşık MS 150–800), Anglo-Saxon Futhorc (400–1100) ve Younger Futhark’tır(800–1100).

Rune taşlarında her zaman taşları diken ve taşların dikildiği kişiler belirtiliyor. Genellikle ölen kişinin en yakın akrabası, toplumdaki konumu, belki de karakterinin kısa bir tanımı ve ölümü çevreleyen koşullardan söz ediliyor. Yazıt ayrıca rune oymacısının adını ve taşa saygısızlık etmeye cüret eden herkesin üzerine bir lanet de içerebiliyor. Taşlarda ayrıca Hristiyanlığın gelişinden sonra ölen kişinin ruhu için bir dua bulunabiliyor. Süsleme ve resimler de yine Rune taşları üzerinde bulunuyor.

Taşların üzerinde bazen duygular da ifade ediliyor. Thorir tarafından annesinin anısına dikilen Rimsø taşında yazıt, bir annenin ölümünün bir oğulun başına gelebilecek en kötü şey olduğunu belirterek sona eriyor. Yine Kuzey Jutland’da bulunan Ålum taşında, Végautr’un karısı Þyrvé’nin bu taşı kız kardeşinin oğlu Sibbi’nin oğlu Þorbjǫrn’un anısına diktirdiği ve kendi oğlundan daha çok değer verdiği yazıyor.

Rune taşları dikme geleneği tipik olarak Viking Çağı’nın zengin ve güçlü aileleriyle ilişkilendiriliyor ancak bu gelenek sadece onlara ait değil. Viking savaşçılarının ise birçoğu için taşlar dikiliyor.

Taşların amacı nedir?

Runik taşların asıl amacı bölgeyi işaretlemek, mirası açıklamak, yapılar hakkında övünmek, ölü akrabaları yüceltmek ve önemli olayları anlatmak olarak geçiyor. Uppland’de bulunan bazı taşların da sosyal ve ekonomik işaretler olarak işlev gördüğü düşünülüyor.

Randers yakınlarındaki bulunan Hristiyan yazıtlı Grensten taşı üzerinde şöyle yazıyor; “Tóki Smith bu taşı Ásgeirr Bjǫrn’ın oğlu Hrifli’nin anısına dikti. Tanrı ruhlarının yardımcısı olsun.”

Bazı destanlarda ise Rune taşlarının büyülü güçlere sahip olduğu belirtiliyor. Taşlardaki yazıtların geleceği tahmin edebildiğine, bir kişiyi talihsizlikten koruyabildiğine, farklı niteliklere sahip nesneler yerleştirebildiğine veya taşlara büyüler, lanetler yazılabildiğine inanılıyor.

Rune taşlarında kullanılan alfabenin ise dövme için çok fazla tercih edildiği de bilinen bir gerçek.