Sessiz ve sakin bir vadi. Küçük bir aile. Bu ailenin yakın dostları. Vadinin etrafına yaşayan diğer canlılar. Hiç tanımadıkları yabancılar. Doğa. Doğaüstü yaratıklar… Hepsinin aynı yerde, aynı anda bambaşka hayatlar yaşadığı bir hikaye… Ne olursa olsun birbirinin yardımına koşan, ne olursa olsun birbirini kabul eden, incitmeyen, gerektiğinde gözünü bile kırpmadan büyük fedakarlıklar yapabilecek kadar birbirine önemseyen bir topluluk. Moominler.
Moominler (İngilizce: The Moomins, İsveççe: Mumintroll), İsveççe konuşan Fin Tove Jansson tarafından yaratılan aile, başlarda 1945-1993 yılları arasında karikatür serisi olarak yayımlanmış, daha sonra kitapları, çizgi dizileri ve filmleri de yapılmış Finlandiya edebiyatının ve kültürünün en önemli parçalarından biri. Sadece ailenin kendisi değil, arkadaşları, ilişkileri ve maceraları hedef kitlesi olan küçük çocuklar da dahil olmak üzere çok sayıda insanın yaşamını etkilemiş, bir nevi yön vermiştir. Finlandiya’dan yola çıkarak bütün Nordik ülkelere yayılmış ve çocukluklarını beraber geçirdikleri insanların hayat felsefelerine temel olmuştur. Kişisel gözlemlerimden de anladığım kadarıyla Tove Jansson, hem hayali karakterleri ile hem de kendi dünya görüşleri ile Nordik dünyasında büyük bir etkiye sahiptir. 1990 tarihli, Japonya-Hollanda ortak yapımı çizgi dizi, Moominleri İngiliz televizyonlarına da taşımış ve burada da ilgiyle takip edilmiştir.
Peki medeniyetin sırrı olabilecek ne özelliği var bu ailenin? Sıradan bir çizgi film gibi görünse de, çocuklara önemli hayat görüşleri aşılayan bu seri bir çizgi filmden çok daha fazlası. Baş karakterlerden Moominpappa’yı ele alalım. Ailenin babası olan Moominpappa, olgun yaşına rağmen hala çocuksu bir akla sahiptir. Gençliğinden uzaktadır artık ve yaşamını kağıda dökmeye çalışmaktadır. Ancak her yazarın mutlaka bir noktada karşılaştığı yazar tıkanmasını yaşamaktadır. Çocuksu bir akla sahip olması işte burada işine yarar. Oğlu Moomin ile her fırsatta maceralara atılır. Hiçbir şeyden geri kalmaz, ama yeri geldiğinde yaşamın ona kattığı bilgeliği konuşturur. Moomin Vadisi’nde (Moomin Valley) bir sorunu olan çözüm için ona gelir, filozofisini takip eder. Eşi Moominmamma ile hemen her konuda anlaşırlar ve mükemmel çift denecek bir ilişkiye sahiptirler. Moominmamma ise gerçek bir annedir. Sihirli bir şapka yüzünden görüntüsü değişmiş olan oğlunu sadece gözlerinden tanıyabilir. Sadece kendi oğluna değil, yolu evinden ya da yakınlarından geçen herkese annelik yapar. Ablası uzaklara gittiği için Moomin Evi’nde yaşamaya başlayan Little My çocuklarından bir tanesidir. Her ne kadar sinir bozucu ve yorucu olduğunu düşünse de Little My da Moomin gibi bir çocuğudur. İşte Moominlerin medeniyete ve insanlığa büyük etkisi Little My gibi örneklerden bellidir.
Anne babasını kaybettiği için kendisini hiç sevmeyen teyzesinin yanında kalmakta olan Ninny gibi… Ninny, teyzesi tarafından o kadar aşağılanmış o kadar üzülmüştür ki, görünmez olmuştur. Teyzesinin boynuna bağladığı bir çan sayesinde yeri anlaşılabilir. Onu bu yaşamdan kurtarmak isteyen Too-Ticky onu Moomin Evi’ne getirir. Çünkü Moominlerin Ninny’i ne olursa olsun aralarına alacağını, kendilerinden biriymiş gibi seveceğini, onun mutlu olması için her şeyi yapacağını bilir. Ve haklı çıkar. Moominmamma ve Moominpappa onu kendi çocukları gibi evlerine kabul eder. Moomin Ninny’i arkadaşları Little My, Snorkmaiden, Snufkin ve Sniff’ten ayırmaz, onu aralarına alırlar. Havada süzülen bir çandan ibaret olan Ninny, kısa sürede tekrar görünmeye başlar ve Moomin Evi’nden kendine güvenen, kendisi ile barışık, eskisinden çok daha güçlü biri olarak ayrılır.
İyi karakterleri kalp acıtırcasına iyi olan bu dünyada tabi ki kötülere de yer var. Şapkasını Moomin Vadisi’nde kaybeden Hobgoblin gibi. Hobgoblin, 300 yıldır Kral’ın Yakutu’nun peşinde, uçan siyah panterinin üstünde dünyayı dolaşan bir sihirbazdır. Şapkasının Moomin tarafından bulunduğunu görür ve Moomin Evi’ne gelir. Şapkasını aldıktan sonra kendi yoluna gider ve uzunca bir süre geri dönmez. Ta ki Kral’ın Yakutu bir şekilde Moomin Evi’nde belirene kadar… O gün Hobgoblin eve gelir ve yakutu almaya çalışır. Ama onu durduran çok önemli bir olay olur. Moominler Hobgoblin’e yakutun başka birine ait olduğunu söylerler. Hobgoblin’in dünyası başına yıkılır. 300 yıldır bu yakutu aramaktadır! Başkasına ait olan bir yakutu nasıl alabilir ki? Neyse ki Moominmamma bir bardak meyve suyuyla neşesini yerine getirir. Bunun üzerine Hobgoblin, evden ayrılmadan önce Moominlere üç dilek hediye verir. Dilekleri yerine getirdikten sonra kendi yoluna gider ve geri dönmez.
Daha fazla anlatmaya gerek olmadan Moominlerin ideal bir dünya yarattığını söylemekte bir sakınca yok. Adı, yaşı, türü, ne olduğu, kim olduğu hiçbir önem taşımadan herkesin bir arada sorunsuzca yaşayabildiği bir dünya bu dünya. Herkesin eşit ve saygıyla yaklaşıldığı, ihtiyaçların beraber karşılandığı, sorunların beraber çözüldüğü bir dünya. Gerçek hayatta belki de hiçbir zaman ulaşılamayacak bir dünya. Moominlerin dünyası…
Bu dünya ile büyüyen çocukların şimdi hayranı olduğumuz Nordik medeniyetine sahip olması şaşılacak bir şey değil. Dedikleri gibi, ağaç yaşken eğilir. Gerçek olamayacak kadar mükemmel olan ile büyüyen çocuklar, yetişkinlik dönemlerinde de Tove Jansson’ın etkisini yaşıyorlar. Belki tamamının değil ama kişiliklerinin, hayat felsefelerinin, görüşlerinin büyük bir kısmının şekillenmesinde Moominlerin rolü göz ardı edilemeyecek kadar büyük. Yaşayan her canlıya saygıyı, koşulsuz sevgiyi, eşitliği, beraber yaşamı daha o yaşlarda anlayan küçük insanlar medeniyetin en yüksek olduğu toplumlara dönüşüyor. Kolay kolay yapılamayacak bir şeyi böylesine büyük bir başarıyla yapan Tove Jansson hem edebiyatta hem kültürde bulunduğu yeri fazlasıyla hak ediyor.
Not: Meraklısına, İngiltere’de yayınlanan çizgi dizinin bölümleri YouTube’da var 🙂
Dilan Şahiner
